Gure Olentzero! ¡Nuestro Olentzero!
Tradicionalmente, el Olentzero en Euskal Herria (sobre todo Gipuzkoa y Nafarroa), es el personaje mitológico que anuncia la navidad y el nacimiento de Jesús. Olentzero es un gentil, un personaje anterior al cristianismo, pero de alguna manera es un personaje que se mantuvo y se adapto a los nuevos tiempos. En la leyenda que veréis abajo veréis el porqué. Normalmente se celebra el día de Nochebuena, el día 24. Hoy en día, recoge las cartas de los niños y reparte regalos en las casas.
Aunque el nombre más común sea Olentzero,[ como Olentzero(Olenséró). El nombre proviene de las palabras olendu (oléndu; anunciar) + aro ( estacíon, periodo)] en muchos pueblos y aldeas su nombre varía:
Olentzaro, Onentzaro,Onontzaro, Orentzaro, Onentzero, Onantzaro, Onontzaro, Onontzoro, Orantzaro, Aranzaro y Gomentzago.
Aunque en épocas anteriores al cristianismo, fuese una fiesta pagana que anunciaba el solsticio… Olentzero es el que anuncia el nuevo tiempo del cristianismo, por lo tanto estamos ante una situación de tradición sincrética (Conciliar dos doctrinas diferentes, aunque se contradigan.)
Según cuenta la leyenda, Olentzero era un gentil que vivía en el monte. Un día, aquellos gentiles que vivían en el monte vieron una enorme estrella en el cielo y le preguntaron al más anciano haber que era. El anciano auguro el nacimiento de Jesús y todos empezaron a correr hacia el oeste. Cuando llegaron al valle de Arraztaran se escondieron todos debajo de una gran piedra. Desde entonces a esa piedra se le llama Jentilarri “piedra del gentil”, y según dicen esta es la tumba de los últimos gentiles. Todos cumplieron menos Olentzero, que bajo del monte y anuncio el nacimiento de Jesús. De esta manera, Olentzero es un personaje mitológico que ha servido de transición al cristianismo.
Tradizio historikoan, Olentzero Euskal Herrian (Gipuzkoan eta Nafarroan gehienbat) Eguberria eta Jesus Nazaretekoaren jaiotza iragartzen dituen pertsonaia mitologikoa da. Olentzero gentil bat da, kristautasuna heldu baino lehen bizi izandako pertsona paganoa eta etorritako aro berriei moldatutako pertsonaia. Gehienetan Gabon egunean, abenduaren 24an, ospatzen da Olentzero. Gaur egun, haurren gutunak jaso eta opariak banatzen ditu.
Nagusitu den pertsonaiaren izena Olentzero den arren, hainbat aldaera daude herri eta eskualde batetik bestera, hala nola Olentzaro, Onentzaro,Onontzaro, Orentzaro, Onentzero, Onantzaro, Onontzaro, Onontzoro, Orantzaro, Aranzaro eta Gomentzago.
Olentzero edo Olentzearo eguzki berriaren edo Eguberriaren garaiaren ospakizun moduan kristautasunaren aurreko jai paganoa den arren,pertsonaia moduan Olentzero kristautasunaren berri emaile moduan agertzen da kondairetan. Beraz, ohitura sinkretikoa(doktrina ezberdin bi bateratzen dituena, nahiz eta kontraesanak egon.) da.
Kondairen arabera, Olentzero euskal mendietan bizi zen jentil bat zen. Behin, jentilek zeruan izar handi bat ikusi zuten, eta zer ote zen galdetu zioten beraien arteko zaharrenari. Agureak izarrak Kixmiren jaiotza, Jesukristo jaiotza alegia, iragartzen zuela adierazi zien. Hala, jentil guztiek ihesari eman zioten, Arraztaraneko haranera heldu zirenean harri koxkor handi batean babestu ziren. Harrezkeroztik harriari, Jentilarri deitzen zaio eta diotenez Jentilen azken hilobia izan zen. Guztiek bete zuten esana, Olentzerok izan ezik. Olentzerok menditik jeitsi eta Jesukristoren berri eman zuen. Horrela, Olentzero denbora mitologiko batetik kristautasunak ekarri zuen arorako trantsizio-pertsonaia da.
Olentzero joan zaigu
mendira lanera
intentzioarekin
ikatz egitera.
Aditu duenean
Jesus jaio dela
lasterka etorri da
berri ona ematera.
Horra! Horra!
Gure Olentzero!
Pipa hortzetan duela
eserita dago
kapoiak ere baditu
arraultzatxoekin
bihar meriendatzeko
botila ardoakin.
Olentzero buruhandia
entendimentuz jantzia
bart arratsian edan omen du
bost arruako sagia
ai urde tripahaundia
,lara ai urde tripahaundia
la,lara,lara,laralara
Olentzero se ha ido
al monte a trabajar
con la intención
de hacer carbón.
Cuando ha oído
que ha nacido Jesus
ha venido corriendo
a dar la buena noticia.
Míralo! Míralo!
Nuestro Olentzero!
Con la pipa entre dientes
está sentado
también tiene gallos capón
con sus huevos
para merendar mañana
con una botella de vino.
Olentzero cabezón
tan sabio
ayer por la tarde se bebió
un montón de litros de vino.
¡Ay menudo tripón!
la,lara,lara
¡Ay menudo tripón!
lara, larala, laralala